Tembang macapat (lanjutan)

A. Kasusastran kang tinemu ing gendhing :

1.         Cakepan yaiku syair, tetembungan kang dienggo ing tembang.

2.         Cengkok yaiku lak luking swara kanggo nglagokake tembang.

3.         Gendhing yaiku swara lelagoning gamelan

4.         Gamelan yaiku piranti karawitan kanggo ngiringi tembang. kayata : bonang, kendhang, gong kempul, gender, gong gedhe, peking, demung, saron, kenong, slenthem, gambang, rebab, siter, lsp.

5.         Laras yaiku rasa thinthingane swara cendhak nganti swara dhuwur.

6.         Titi laras yaiku angka minangka gantine laras (swara cendhak tekan swara dhuwur).

7.         Pathet yaiku ukuran cendhek lan dhuwure swara kanggo nglagokake tembang.

8.         Pedhotan yaiku pamedhoting swara ing tengahing tembang ing saben larik.

9.         Senggakan yaiku unen–unen mawa lagu ing satengahing tembang kang binarung swaraning gendhing/pradangga

10.     Swarawati yaiku waranggana, pesindhen, penyanyi putri.

11.     Wiraswara yaiku penyanyi kakung

12.     Gerong yaiku tembang kang dilagokake bareng karo gamelan kanggo mbarengi gendhing, dene sing gerong para wiraswara/pradangga.

13.     Sindhenan yaiku tetembangan kang dilagokake dening waranggana utawa pesindhen binarung swaraning gamelan/lelagoning gendhing.

14.     Irama yaiku ukuran rindhik rikating penabuhing gamelan.

15.     Bawa yaiku tembang kang kanggo mbukani gendhing utawa miwiti gendhing tanpa tabuhan.

16.     Buka yaiku tetabuhan kang kanggo bukani/amiwiti gendhing

Panganggone tembang macapat iku ing kasusastran, mesti bae kudu ngelingi watake siji-sijine tembang.

Watake Tembang :

1.      Kinanti  : seneng, asih, tresna. Mathuke kanggo medarake piwulang, carita asih tresna, gandrung

2.      Pucung  : kendo, tanpa greget saut. Mathuke kanggo ing carita kang sajak mung sakapenake.

3.      Asmarandana : sengsem, sedih, prihatin, nanging sedih utawa prihatin kang marga ketaman ing lara asmara. Mathuke kanggo ing carita kang isine nawung asmara.

         Midjil : wedaring rasa. Mathuke kanggo ing carita isi pitutur, ati-ati, waspada.

5.      Maskumambang : nalangsa keranta-ranta. Mathuke kanggo medharake rasa-pangrasa kang ngeres, nggreges, nalangsa keranta-ranta.

6.      Pangkur : sereng. Mathuke kanggo carita kang ngemu surasa sereng, sajak gregeten. Yen pitutur sing sereng semu srengen, uga kanggo carita perang.

7.      Sinom : grapyak, renyah. Mathuk kanggo sesorah, carita kang isine pitutur.

8.      Dhandanggula : luwes. Bisa kanggo medarake piwulang.

9.      Durma : galak, muntab. Mathuk kanggo medarake rasaning ati nepsu.

10.   Gambuh : rumaket, kulina, wanuh-wani. Mathuk kanggo medarake pitutur kang rada sereng amarga wis keduga, lan lumrahe nganggo basa ngoko.

11.   Megatruh : sedih, kingkin kaworan nglokro (putus asa). Kanggo medharake rasa getun, nalangsa keranta-ranta.

PAKEM TEMBANG MACAPAT
(Guru gatra, guru wilangan, guru lagu)

NO	SEKAR	GURU GATRA	GURU WILANGAN, GURU LAGU
1	MASKUMAMBANG	4	12i, 6a, 8i, 8a
2	MIJIL	6	10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u
3	KINANTHI	6	8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
4	SINOM	9	8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a
5	ASMARADANA	7	8i, 8a, 8a, 8a, 7a, 8u, 8a
6	GAMBUH	5	7u, 10u, 12i, 8u, 8o
7	DHANDANGGULA	10	10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
8	DURMA	7	12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
9	PANGKUR	7	8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i
10	MEGATRUH	5	12u, 8i, 8u, 8i, 8o
11	POCUNG	4	12u, 6a, 8i, 12a

Nyurasa tembang macapat :

Nyurasa saka tembung surasa kang tegese teges, maksud, karepe (kw) nikmat utawa enak banget. Dados nyurasa tembang macapat duwe teges nggoleki maksud utawa teges (maknane) tembang, supaya tembang kasebut bisa dinikmati (diresepake) lan bisa dadi pitutur.

Kanggo nyurasa tembang macapat, ana bab-bab kang perlu digathekake yaiku :

1.       Menawa ana tembung andhahan digoleki tembung linggane dhisik

2.       Nggoleki tegese saben tembung sing ana ing sajrone tembang

3.       Ngganti tembung-tembung iku kanthi basa kang luwih gampang ditampa

4.       Nggandengake tembung-tembung iku dadi ukara kang trep karo isine tembang

Pangajabe nalika bisa nyurasa tembang bakale bisa ngrasakake lan mangerti apa kang dadi kekarepane tembang kasebut lan pungkasane bisa njupuk piwulange.

Tuladha :

MIJIL

Poma kaki padha dipun eling
Ing pitutur ingong
Sira uga satriya arane
Kudu anteng jatmika ing budi
Ruruh sarta wasis
Samubarang tanduk

Tembung sing angel

Poma kaki = bocah – bocah, anak-anakku

Jatmika = kepribaden, tansah nganggo tata trapsila

Ingong = wong tuwa, ingsun (wong kang luwih tuwa)

Ruruh = sabar, andhap asor

Wasis = pinter, julig

Tanduk = polah tingkah,pratingkah, patrap anggone tumandang

Surasane :

Bocah –bocah kabeh kudu eling

pituture wong tuwa

Kowe iku uga diarani satriya

Kudu anteng lan duwe kapribaden sing becik

Alus ngerti tatakrama lan pinter

Ing sakabehe.